Van ziekenhuis tot universiteitsbibliotheek

Het ziekenhuis

Otto Lanz

Het gebouw aan de Vendelstraat staat bekend als de Tweede Chirurgische Kliniek. In de voormalige operatiekamer en collegezaal van deze kliniek hing een imposant portret van de beroemde chirurg Otto Lanz (1865-1935).

Otto Lanz werkte van 1902 tot zijn dood als hoogleraar chirurgie in het Binnengasthuis. Lanz was internationaal bekend om zijn chirurgie van de schildklier en de blindedarm en gepassioneerd verzamelaar van Italiaanse kunst.

Het portret waarop Lanz volgens tijdgenoten stond afgebeeld met een ‘doorgroefd berggidsengelaat’ werd in 1927 getekend door kunstenaar Jan Toorop.

Otto Lanz en Jacob Rotgans

Otto Lanz en Jacob Rotgans

Otto Lanz werd door zichzelf en tijdgenoten ook wel: 'de beste kunstkenner onder de chirurgen en de beste chirurg onder de kunstkenners', genoemd.

Het is opvallend dat het portret van Otto Lanz in de collegezaal van de Tweede Chirurgische Kliniek hing. Een ruzie tussen Jacob Rotgans (1859-1948) en Otto Lanz liep hoog op. Dit resulteerde in 1897 in de oplevering van de Tweede Chirurgische Kliniek. Dit was dus het domein van Jacob Rotgans terwijl Otto Lanz bleef werken vanuit de Eerste Chirurgische Kliniek, eveneens op het Binnengasthuisterrein. Saillant detail is dat Otto Lanz nooit een voet in de Tweede Chirurgische Kliniek heeft gezet.   

In 1901 opende Jacob Rotgans een moderne operatiekamer met tribunes in de Tweede Chirurgische Kliniek. Later diende deze ruimte voor colleges chirurgie. De spectaculair gerenoveerde zaal heet nu het ‘Chirurgisch Theater’.  

Eerste hulp

Naast de hoofdingang van de universiteitsbibliotheek bevond zich tot 1981 de Eerste Hulppost van het Binnengasthuis. Dit was 24/7 de opvangplek voor mensen in acute nood in de Amsterdamse binnenstad en op de Wallen. Zij kwamen binnenlopen of werden per taxi of ambulance gebracht.

Oud-traumachirurg

‘De Binnenstad was een rauwe buurt met veel steekincidenten. Op de eerste hulp ging het verhaal rond dat een slachtoffer met het mes nog in de rug, kwam binnengelopen.’​ 

Ernst Raaymakers

Bron

Bron

De wachtkamer van de Eerste hulp werd bevolkt door buurtbewoners, studenten, toeristen, vechtersbazen uit de kroeg en verwarde dak- en thuislozen. Daarachter bevond zich de behandelkamer, slechts gescheiden door een schuifdeur.  

Emeritus hoogleraar psychiatrie

‘In 1969 met een ingegroeide teennagel bij de eerste hulp. Lang wachten. Geen beweging in de wachtkamer, totdat een verpleegsters een pin op een houten voetje neerzette. Hieraan zaten nummertjes die de volgorde bepaalde. Iedereen vloog erop af, hoe gehandicapt ook. Ik had het gevoel overgeleverd te zijn aan willekeur.’​

Berthold Gersons 

Van de Eerste Hulppost zijn een uniek dagboek en film bewaard gebleven. In 1978 en 1979 beschreef en filmde regisseur Ulco Janssen de levendige, kleurrijke en soms rauwe omstandigheden ter plaatse.

Dagboekfragment: Donderdagnacht 16/17 februari 1978 4.45

De GGD heeft een vrouw van lichte zeden op straat gevonden – glaasje te veel op – schoenen en tas verloren – minuscuul wondje aan de kin – wil weer naar huis – stort bij het opstaan weer in – dan maar op de brancard en slapen in het magazijn.  

Dagboekfragment:

Om 3.30 is een dronken man (dikke meneer) comateus door de GGD gebracht – hij is vannacht bij het tensie nemen toen hij de zuster een klap wou geven van de brancard gevallen – hij ligt nu op de brancard op de grond en maakt een hoop lawaai – er is geen touw aan vast te knopen wat ie allemaal ligt te vertellen.  

Dagboekfragment: 4.05

De Surinamer met de messteek is klaar – d.w.z. er zijn pogingen ondernomen om een mespunt uit zijn lichaam te halen, wat niet gelukt is – hij kan naar huis en morgen terugkomen op de poli Heelkunde.  

Arts Eerste Hulp

‘Ik ben niet een keer met tegenzin naar mijn werk gegaan. Het onverwachte blijft boeien en je hebt het gevoel dat je altijd nuttig bezig bent.

Hans van Grieken

Beruchte colleges Brummelkamp

Prof. dr. W.H. Brummelkamp (1928-2010) was berucht om zijn eerstejaarscolleges in de collegezaal chirurgie, het huidige Chirurgisch Theater. Tussen 1971 en 1981 kregen studenten hier dia’s te zien van heftige letsels en botbreuken. Deze dia’s werden door Brummelkamp van deskundig commentaar voorzien. Bij deze colleges waren regelmatig doffe knallen te horen van studenten die de heftige beelden niet konden verdragen en het bewustzijn verloren.  

Oogarts, student 1973-1981

‘Bij het zien van deze dia’s ben ik flauwgevallen. Per diavoorstelling vielen twee tot drie studenten flauw.’ ​

Christine Langerhorst

Gepensioneerd sportarts

‘Het bekijken van dia’s van mensen die onder de tram waren gekomen, daar moest je tegen kunnen … Belachelijk toch, om dit aan 18-jarigen te laten zien. Ik ben de collegezaal uit gelopen.’​

Els Stolk​

​Oud-hoofd secretariaat chirurgie

‘Brummelkamp leek er plezier in te hebben om na ieder college navraag te doen bij een collega die het dia-apparaat bediende, hoeveel studenten er nu weer waren flauwgevallen.’

Helma Stockmann

Kroningsrellen

Bij de Kroningsrellen in 1980 waren er hevige gevechten tussen de mobiele eenheid, demonstranten en relschoppers. De feestelijkheden rond de kroning van koningin Beatrix werden overschaduwd door hevige rellen onder de leus ‘Geen woning geen kroning.’

Op het nabijgelegen Rokin en elders in de binnenstad vlogen de stenen door de lucht. Met wapenstok en traangas probeerde de politie de demonstranten en relschoppers terug te dringen. De toestroom van gewonden naar het Binnengasthuis was enorm.

Oud-hoofd secretariaat chirurgie

‘Traangas dreef onze kant op. In de BG-gebouwen bij het Rokin hadden ze daar echt last van.’

Helma Stockmann

Oud-hoofd secretariaat chirurgie

‘Er waren zoveel gewonden dat al het hechtmateriaal bij de Eerste hulp op was.’

Helma Stockmann

Bij het ruiterstandbeeld van Koningin Wilhelmina, op de hoek Langebrugsteeg en het Rokin, kwam een jeugdorkest en majorettegroep in het nauw. Door een ware veldslag tussen de mobiele eenheid en de relschoppers werden de doodsbange kinderen richting de Langebrugsteeg gedreven. De hevig geëmotioneerde kinderen en hun begeleiders werden onder bescherming van de politie overgebracht naar het nabijgelegen Binnengasthuis. Hier vonden zij een veilige haven.  

Oud-hoofd secretariaat chirurgie

‘De kinderen waren zeer ontdaan en werden getrakteerd op een glaasje limonade in de collegezaal. Daarna hebben zij op het binnenterrein van het Binnengasthuis voor de patiënten een optreden gegeven om de spanning wat af te laten vloeien.’

Helma Stockmann

Oud-hoofdverpleegkundige Eerste Hulp

‘In walmen van rook vluchtte een muziekcorps met majorettes bij ons het terrein op. Daar hebben ze een concert gegeven op het binnenpleintje. Alle patiënten, verpleegkundigen en artsen stonden rondom op de balkons. Buiten in de Doelenstraat was het compleet oorlog en zij gaven daar in een oase van rust zo’n snoezig concert.’

Anne Jansema

Oud-hoofdverpleegkundige Eerste Hulp

‘Aan het einde van de lange dag, konden wij niet naar huis. Er werd nog zo gevochten dat we er niet door konden. De broeders van de GGD hebben met de ambulance voorop gereden. Zij dienden als stootblok.

Anne Jansema

Oud-hoofdverpleegkundige Eerste Hulp

‘Ze smeten met alles. Ook naar de ambulance. Ze waren compleet gek geworden. We zijn met mijn autootje vlak achter de ambulance gebleven en zo hebben we het gered. Het was heel angstig.’

Anne Jansema

Bekijk meer afleveringen in de serie
Van ziekenhuis tot universiteitsbibliotheek

Universiteitskwartier

Archeologie

Oudemanhuispoort

Het gevelscherm

BG5

De bouwhistorie

The Residents

© Universiteit van Amsterdam
Met dank aan studenten en docenten Publieksgeschiedenis van de UvA
Foto’s: Stadsarchief Amsterdam (fotograaf: Ino Roël)