De bouwhistorie

In het gebouw waar binnenkort de nieuwe UB van de UvA huist, waren vanaf eind 19e eeuw de Tweede Chirurgische kliniek en het Zusterhuis gevestigd. De voor die tijd zeer moderne gebouwen waren onderdeel van een 19e-eeuwse vernieuwing van het Binnengasthuis, dat vier eeuwen lang het grootste ziekenhuis was in de Amsterdamse binnenstad.

Het 4D Research Lab van de UvA deed onderzoek naar de geschiedenis van het complex en bracht het verleden op een bijzondere manier in beeld.

Middeleeuws kloostercomplex

Eind 14e eeuw werd in de binnenbocht van de Amstel een drassig stukje land opgehoogd en zo geschikt gemaakt voor bebouwing. Op het terrein kwamen twee kloosters te staan, het Oude en Nieuwe Nonnenklooster.

In 1578 werden de kloosters opgeheven en kregen de gebouwen een nieuwe functie: ze werden onderdeel van het Sint-Pietersgasthuis, dat later Binnengasthuis werd genoemd. In het gasthuis, dat was uitgerust met onder meer een apotheek en een anatomisch theater, werden vooral armen, soldaten, matrozen en reizigers verpleegd.

Onderzoek en reconstructies

Onderzoekers van het 4D Research Lab brachten via historische bronnen in kaart hoe het ziekenhuiscomplex in de loop van de tijd is veranderd. Dat deden ze onder meer door historische foto's, kaarten en bouwtekeningen chronologisch achter elkaar te leggen en deze systematisch met elkaar te vergelijken.

Op basis van hun bevindingen maakten de onderzoekers onderstaande animatievideo, waarin de bouwkundige ontwikkeling van het complex door de jaren heen te zien is.

Chirurgisch theater

Een bijzondere ruimte in het ziekenhuis was de operatiekamer, ook wel bekend als chirurgisch theater. In deze ruimte, die vanaf het jaar 1900 in gebruik was, werden operaties uitgevoerd terwijl studenten vanaf tribunes konden toekijken – een bekend fenomeen uit de 19e eeuw.

De onderzoekers maakten een nauwkeurige 3D-reconstructie van hoe de zaal er vroeger uit heeft gezien. Via onderstaande link kun je zelf in 360° rondkijken door de zaal.

Verbouwing en versobering

In 1922 werd de westvleugel van het complex ingrijpend verbouwd. Er kwam een chemisch laboratorium, een pathologisch anatomisch lab en een nieuwe, modernere operatiekamer. Vanaf dat moment werd het chirurgisch theater niet langer gebruikt voor operaties.

In de tweede helft van de 20e eeuw werden de gebouwen versoberd: bij onderhoudswerkzaamheden werden veel van de karakteristieke elementen verwijderd. De rode dakpannen op de erkers bijvoorbeeld, die door achterstallig onderhoud een gevaar waren gaan vormen voor voetgangers. Ook de constructie op het dak van de telefoontoren en de klok op het hoofdgebouw werden weggehaald.

Einde van een tijdperk

Hoewel het ziekenhuis door de jaren heen verschillende malen werd uitgebreid en aangepast, voldeed het uiteindelijk niet meer aan de eisen van de tijd. In 1981 ging het Binnengasthuis op in het Academisch Medisch Centrum (AMC) en sloot het ziekenhuiscomplex in de binnenstad zijn deuren. De patiënten werden overgebracht naar het AMC. In 1982 nam de UvA de gebouwen van het voormalige ziekenhuis over.

De onderzoekers maakten een video-impressie van hoe de binnenplaats tussen de gebouwen eruitzag in 1981, vlak voor de sluiting van het ziekenhuis.