Het Binnengasthuis door de eeuwen heen

Hier, in de UB aan de Vendelstraat, sta je midden in de geschiedenis van Amsterdam. Voordat de bouw van de bibliotheek kon beginnen legden archeologen van de Gemeente Amsterdam hier in 2019 de sporen bloot van ruim vier eeuwen ziekenhuisgeschiedenis.

3d model van de opgraving

De opgraving is vastgelegd met behulp van fotogrammetrie – een meettechniek aan de hand van foto’s. In samenwerking met het 4D-lab van de UvA is hieruit een 3D-model samengesteld.

In dit 3d model zijn de verschillende fases van bebouwing op het terrein te zien. De vloeren van het laat 16e eeuwse Pesthuis, de funderingen van het 18e eeuwse Verbandhuis, menselijke begravingen, riolen, een beerput en wasplaats.

Oude en Nieuwe Nonnenklooster

Waar nu de Universiteitsbibliotheek staat, lag tot in de 14^e eeuw een veenmoeras genaamd de Uterste Nesse. In 1389 werden twee kloosters op dit terrein gesticht: het Klooster van Sint-Marienveld in 1389 en in 1402 het vrouwenklooster Ter Lely, ook wel het Oude- en Nieuwe Nonnenklooster. Om stenen bebouwing op het moerasland mogelijk te maken, werd gefundeerd op  op houten roosterwerken die waren opgevuld met een woud aan ingeslagen palen. Na de overgang van een Katholiek naar Protestants stadsbestuur in 1578 (de Alteratie) werden alle kloosters opgeheven. Het Oude- en Nieuwe Nonnenklooster werd overdragen aan de Regenten van het Sint-Pieters- en het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis. Gasthuizen waren de voorlopers van het moderne ziekenhuis – plekken waar allerlei hulpbehoevigen zorg en onderdak konden krijgen.

Pesthuis

In de 16^e eeuw werd Amsterdam meermaals getroffen door de pest. In 1589/1594 werd op het terrein van het Sint-Pietersgasthuis een nieuw pesthuis ingericht, waar slachtoffers van de ziekte in relatieve afzondering konden worden verzorgd. Uit het archeologisch onderzoek bleek dat dit pesthuis ook een begraafplaats heeft gehad, waar rond 1600 naar schatting zo'n 700 mensen zijn begraven. 18 individuen die binnen de bouwput van de Nieuwe UB lagen zijn opgegraven en door het Amsterdam Centre for Ancient studies and Archaeology (ACASA) van de UvA onderzocht.

x

Het bleek te gaan om 13 volwassenen en vijf kinderen, waarvan de jongste 10 jaar oud was. Aan onregelmatigheden in het glazuur van de tanden (glazuurhypoplasieën), porositeit in de oogkassen (cribra orbitalia) en ontstekingen in het botvlies was te zien dat de personen regelmatig gebrek hebben gehad aan goede voeding. Verdere analyse door het Max Planck instituut moet uitwijzen of zij inderdaad ook DNA van de pestbacterie Yersinia Pestis bij zich droegen.   

Verbandhuis

In 1617 was het Pesthuis te klein geworden en werd een nieuwe locatie gevonden bij de Overtoom, Later kreeg het nieuwe gebouw buiten de stad de naam Buitengasthuis, en kwam het Sint-Pietersgasthuis bekend te staan als het Binnengasthuis. Het oude pesthuisgebouw werd vanaf 1626 in gebruik genomen als ’t Verbanthuys,  Het had een benedenzaal met 29 bedsteden voor mannen een zolderverdieping waar 20 vrouwelijke patiënten konden worden verzorgd. Ook kreeg het complex tal van bijgebouwen zoals een bakkerij, brouwerij, bierkelder, turfhuis, hooischuur en ossenstal.

Tweede Chirurgische Kliniek

In 1897 werd het verbandhuis afgebroken en kwam de Tweede Chirurgische Kliniek hiervoor in de plaats – het gebouw waarin de UB in het Universiteitskwartier tegenwoordig is gehuisvest. Het Binnengasthuis werd in 1975 onderdeel van het Academische Ziekenhuis bij de Universiteit van Amsterdam (AZUA). Na de verhuizing naar het AMC in 1981 werden de ziekenhuisgebouwen door de UvA verbouwd en kregen deze een andere bestemming. Hiermee kwam een einde aan de lange ziekenhuisgeschiedenis van deze locatie.