Amsterdam Time Machine
Navigeer door het verleden van Amsterdam
Hoe zag het leven in onze hoofdstad er vroeger uit? In wat voor huizen woonden de Amsterdammers, hoe bewogen ze zich door de straten, en hoe ontwikkelde de stad zich door de eeuwen heen? En hoe kan kennis daarover ons helpen bij het oplossen van actuele maatschappelijke vraagstukken?
Digitale tijdmachine
De Amsterdam Time Machine, een publieke onderzoekstool over de geschiedenis van Amsterdam, wordt ontwikkeld om deze en andere fascinerende vragen te beantwoorden. Via deze 'digitale tijdmachine' zul je uiteindelijk op een interactieve kaart van Amsterdam terug kunnen reizen in de tijd. Zo kun je door de stad navigeren op het niveau van wijken, straten en huizen, om te ontdekken hoe mensen vroeger leefden in Amsterdam.
Dat gebeurt met behulp van oude kaarten en archiefstukken, en met moderne technologie zoals slimme dataverbindingen en 3D-visualisaties. Zo ontstaat een infrastructuur die navigeerbaar is door ruimte en tijd, en die bestaat uit verschillende soorten informatie.
Het verleden verkennen
'Met zo’n geavanceerde ruimte-tijdmachine kunnen we de ontwikkeling van de stad en haar inwoners bestuderen op ongekende schaal, en daarmee nieuwe inzichten leveren aan de historische wortels van hedendaagse stedelijke vraagstukken', vertelt hoogleraar Erfgoed en Digitale Cultuur Julia Noordegraaf. 'Het Time Machine-project is de droom van iedereen die geïnteresseerd is in geschiedenis: het verleden verkennen alsof we erbij zijn.'
Amsterdam in 1615-1625
Amsterdam in 1615-1625
Amsterdam in 1661-1671
Amsterdam in 1661-1671
Amsterdam in 1857-1865
Amsterdam in 1857-1865
Julia Noordegraaf is hoogleraar Digitaal erfgoed aan de Universiteit van Amsterdam. Ze is directeur van het Amsterdam Institute for Humanities Research (AIHR) en leidt het onderzoeksprogramma en lab CREATE, waar de Amsterdam Time Machine is ondergebracht.
Julia Noordegraaf is hoogleraar Digitaal erfgoed aan de Universiteit van Amsterdam. Ze is directeur van het Amsterdam Institute for Humanities Research (AIHR) en leidt het onderzoeksprogramma en lab CREATE, waar de Amsterdam Time Machine is ondergebracht.
Wat houdt de Amsterdam Time Machine precies in, en wat zijn de plannen voor de toekomst? Hoogleraar Digitaal erfgoed Julia Noordegraaf vertelt erover in deze podcast.
Big data uit het verleden
De Amsterdam Time Machine werkt samen met andere Nederlandse en Europese Time Machines. Het gezamenlijke doel van al deze Time Machines is om met geavanceerde AI-technologieën het rijke culturele erfgoed van Europa beschikbaar te maken.
Op deze manier kan een schat aan data, van middeleeuwse manuscripten en historische objecten tot satellietbeelden, worden omgezet in bruikbare kennis voor allerlei toepassingen.
Uitgelicht: Homepage van je Huis
Hoe zag jouw huis er vroeger uit? Waar komt de naam van je straat vandaan? En wat is er deze week bij jou in de buurt te doen? Ter ere van het 750-jarig bestaan van Amsterdam ontwikkelde de Amsterdam Time Machine samen met Q42 en de gemeente Amsterdam de website Homepage van je Huis.
Als je daar een Amsterdams adres invoert, krijg je een tijdlijn te zien waarmee je terug in de tijd kunt kijken naar je eigen straat: van historische foto's en verhalen tot bouwtekeningen van je eigen huis.
Bijvoorbeeld van de Egelantiersgracht in de Jordaan...
Bijvoorbeeld van de Egelantiersgracht in de Jordaan...
...de Vrolikstraat in Oost...
...de Vrolikstraat in Oost...
...of de Comeniusstraat in Nieuw-West.
...of de Comeniusstraat in Nieuw-West.
Behalve terug in de tijd kun je via Homepage van je Huis ook door de ruimte reizen, en bijvoorbeeld zien welke kunstwerken, boomsoorten en bijenvolken er in jouw wijk te vinden zijn. Zo laat de website (die nog een prototype is) zien wat een rijkdom aan informatie je kunt vinden over een bepaald adres, als digitale erfgoedbronnen en actuele databronnen met elkaar verbonden worden.
Linked Open Data
Om verschillende datasets met elkaar te verbinden, werkt de Amsterdam Time Machine volgens het principe van linked open data (LOD). Het idee daarachter is dat data altijd gekoppeld wordt aan andere data, om zo een web van informatie te maken, waarin kleine brokjes kennis met elkaar verbonden zijn.
Om dat te bereiken, ontsluiten de onderzoekers data die voorheen niet toegankelijk was, en maken ze er geordende datasets van. Ook koppelen ze al bestaande databases aan informatie uit andere datasets.
'Het grote voordeel van LOD is dat je zo kunt zoeken dwars door alle collecties van archieven en musea heen', legt projectmanager Ingeborg Verheul uit. 'Aan de hand van verschillende pilotprojecten onderzoeken we wat LOD kan betekenen voor het toegankelijk maken van digitale informatie, zowel voor onderzoek als voor het bredere publiek.'
Die pilotprojecten leveren proofs of concepts op: kleine stukjes van een digitale infrastructuur die navigeerbaar is door ruimte en tijd, en die bestaat uit verschillende sets van socio-culturele historische informatie. Zo worden verschillende datasets aan elkaar verbonden om een beeld te krijgen van het verleden van Amsterdam.
Ingeborg Verheul is projectmanager van de Amsterdam Time Machine. Ze is betrokken bij het smeden van nieuwe samenwerkingsverbanden voor het project.
Ingeborg Verheul is projectmanager van de Amsterdam Time Machine. Ze is betrokken bij het smeden van nieuwe samenwerkingsverbanden voor het project.
Uitgelicht: Amsterdam Diaries Time Machine
Hoe zag het dagelijks leven in Amsterdam eruit in de Tweede Wereldoorlog? En hoe beleefden Amsterdammers hun stad? Amsterdam Diaries Time Machine, een van de projecten van de Amsterdam Time Machine, brengt het verleden tot leven met dagboekfragmenten van Amsterdamse vrouwen tijdens WOII. Navigeer door hun dagboeken en lees over hun familie en vrienden, plaatsen en gebouwen in de stad.
Je vindt er bijvoorbeeld het dagboek van Neeltje (Toby) Vos (1918-2019), een geboren en getogen Amsterdamse. Tijdens de oorlog is ze zeer actief in het verzet.
In juni 1944 begint ze haar dagboek, dat ze in kleur illustreert met tekeningen van haar huis in de Rozenstraat en gebeurtenissen uit haar leven.
De Amsterdam Diaries Time Machine biedt een persoonlijke blik op een roerige periode in de Amsterdamse geschiedenis. Straatnamen, persoonsnamen en gebeurtenissen die in de dagboeken voorkomen, worden geïllustreerd met afbeeldingen uit bijvoorbeeld het Stadsarchief of van Wikidata.
Zo laat het project zien hoe geschreven, gedigitaliseerde bronnen als Linked Open Data aan elkaar verbonden kunnen worden, en hoe er zo nieuwe informatie ontstaat over personen, plaatsen en organisaties.
Leren van de geschiedenis
Wat kan kennis over het verleden ons leren over het hier en nu? Dat is een belangrijke vraag voor de Amsterdam Time Machine. Het koppelen van digitale bronnen aan historische informatie levert nieuwe inzichten op, die waardevol zijn bij het oplossen van hedendaagse problemen. Bijvoorbeeld over duurzaam bouwen voor de toekomst, en over slim omgaan met water in tijden van klimaatverandering.
Uitgelicht: Leven met water in Amsterdam
Door de eeuwen heen is in en rond Amsterdam een uitgebreid netwerk ontstaan van dijken, gemalen, sluizen en stuwen die het waterpeil reguleren. Vanwege klimaatverandering en woningnood zal dit systeem steeds zwaarder worden belast.
Wat kan historische data over het Amsterdamse watersysteem ons leren over hoe we daar in de toekomst het beste mee om kunnen gaan? Dat onderzocht de Amsterdam Time Machine eerder in het project 'Leven met water in Amsterdam', samen met onder andere de gemeente Amsterdam en Waternet.
Andere reconstructies van het verleden
Ook andere onderzoekers in Amsterdam houden zich veelvuldig bezig met het maken van historische reconstructies voor educatieve en onderzoeksdoeleinden. Door historische bronnen te digitaliseren en analyseren, vaak met behulp van AI, zijn ze steeds beter in staat om het verleden tot leven te wekken.
Van klooster tot kenniskwartier
Het verhaal van het Universiteitskwartier van de UvA gaat eeuwen terug. Onderzoekers van het 4D Research Lab maakten 3D-reconstructies van drie monumentale UvA-panden in het gebied: de Oudemanhuispoort, BG5 en de nieuwe Universiteitsbibliotheek.
Odeuropa: hoe rook het verleden?
In het beschrijven van de geschiedenis is vaak maar weinig aandacht voor geur. Het project Odeuropa, onder leiding van onderzoekers van het Meertens Instituut, brengt hier verandering in door het geurige verleden – waaronder dat van Amsterdam - tot leven te wekken.
Marineterrein: van verleden tot toekomst
Het eiland Kattenburg kent een rijke geschiedenis die 370 jaar teruggaat. Een coalitie van UvA-wetenschappers, de gemeente Amsterdam, het Marine Etablissement Amsterdam en Het Scheepvaartmuseum wil alle historische informatie over het gebied ontsluiten.
Amsterdam 750
Rondom het 750-jarig bestaan van Amsterdam organiseerde de Amsterdam Time Machine tijdens de ToekomstTiendaagse een datasprint, waarbij iedereen kon helpen de geschiedenis van Amsterdam tot leven te brengen. Tijdens de sprint werden de verhalen van Amsterdammers gekoppeld aan oude kaarten, museum- en archiefstukken, zoals bijvoorbeeld foto’s uit het Stadsarchief.
En ook op het festival Op de Ring (21 juni) was de Amsterdam Time Machine aanwezig, om daar de website Homepage van je huis te presenteren als cadeau aan de jarige stad. Verder draagt de Amsterdam Time Machine bij aan de tentoonstelling bij de multimediale maquette Amsterdam in Motion, die vanaf oktober 2025 te bewonderen is op het Westergasterrein.
3D-modellen
3D-modellen zijn een vorm van visualisatie die een belangrijke rol speelt in de Amsterdam Time Machine. Doordat ze aantrekkelijke visualisaties combineren met allerlei relevante datasets, zijn 3D-modellen een toegangspoort tot historische data: ze bieden een manier om mensen onder te dompelen in het verleden.
Uitgelicht: een timeslider van Amsterdam
Samen met de gemeente Amsterdam heeft de Amsterdam Time Machine in een testomgeving van het platform Netherlands 3D een timeslider ingebouwd. Dat is een tijdschuif, of interactieve tijdbalk, waarmee je niet alleen kunt terugkijken hoe jouw buurt er vroeger uitzag, maar ook kunt visualiseren hoe bouwplannen om de hoek eruit komen te zien. De timeslider verbindt dus historische en sociaal-culturele data van Amsterdam met actuele informatie van de stad in een visuele omgeving.
Op dit moment beslaat de timeslider alleen de Waterloopleinbuurt, maar het is de bedoeling dat het gebied in de toekomst verder wordt uitgebreid.
Op dit moment beslaat de timeslider alleen de Waterloopleinbuurt, maar het is de bedoeling dat het gebied in de toekomst verder wordt uitgebreid.
Partners
De Amsterdam Time Machine werkt onder meer samen met Netherlands 3D, Oude Kerk Amsterdam, Bibliotheek UvA/Allard Pierson, Stadsarchief Amsterdam, SURF, Huygens KNAW, Netwerk Digitaal Erfgoed, de Nederlandse Time Machines en de Time Machine Organization Europe.
Ook is de Amsterdam Time Machine verbonden aan de Amsterdam Humanities Hub, een samenwerking tussen de Faculteit der Geesteswetenschappen van de UvA, de instituten van het KNAW Humanities Cluster en de gemeente Amsterdam. Deze hub koppelt maatschappelijke vraagstukken aan wetenschappelijke kennis en verbindt daarbij partners uit de culturele sector, creatieve industrie, overheid en het bedrijfsleven met onderzoekers.
Contact
De Amsterdam Time Machine organiseert regelmatig interessante evenementen, zoals datasprints waarin je kunt meebouwen aan de digitale tijdmachine van Amsterdam. Heb je een vraag of idee? Mail naar amsterdamtimemachine@uva.nl.
